Pacjent w wieku geriatrycznym – charakterystyka

Pacjent geriatryczny to pojęcie, z którym osoby pracujące w opiece spotykają się dosyć często. W tym artykule wyjaśnimy Ci, co ten termin oznacza w praktyce oraz jakie choroby i problemy zdrowotne najczęściej dotykają pacjentów geriatrycznych. Zapraszamy do lektury!

Kim jest pacjent geriatryczny?

W medycynie mianem pacjenta starszego określa się osoby, które skończyły 65 lat. Trzeba pamiętać, że grupa tych podopiecznych nie jest jednorodna, co wynika po części z szybkości zachodzenia procesów starzenia, ale także z postępów w chorobie i przyjmowania różnych leków. Na tę różnorodność opiekunowie osób starszych powinni być przygotowani.

Pacjenci geriatryczni mogą cierpieć na choroby związane z procesami starzenia się organizmu lub na choroby, które nie są charakterystyczne dla wieku starczego. Opieka nad seniorem często wymaga gotowości do niesienia pomocy przez 24 godziny na dobę.

Kiedy zaczyna się wiek geriatryczny?

W praktyce przyjmuje się, że osoby starsze to ludzie w pierwszych etapach starości, zazwyczaj w grupie wiekowej 65-74 lata, którzy prowadzą aktywny tryb życia.

Do tej grupy należą również seniorzy, którzy starają się zachować sprawność mimo postępujących procesów chorobotwórczych. Zalicza się do niej także podopiecznych z różnego rodzaju niesprawnością funkcjonalną.

Dwie ostatnie podgrupy nazywa się pacjentami geriatrycznymi, a ich leczenie polega przede wszystkim na zmniejszeniu deficytów.

Wielochorobowość i nakładanie się zmian chorobowych

Cechą charakterystyczną, którą należy szczególnie podkreślić w przypadku osób w podeszłym wieku, jest to, że zmiany chorobowe nakładają się na zmiany wynikające z działania procesów starzenia. Niestety ich rozróżnienie bywa niekiedy trudne i zdarza się, że niektóre z nich pozostają nierozpoznane do czasu sytuacji kryzysowych.

Przykładem może być niedoczynność tarczycy, której ryzyko wzrasta wraz z wiekiem, a która pozostaje niezdiagnozowana u 9 na 10 pacjentów w podeszłym wieku. Warto wiedzieć, że schorzenie to może powodować spowolnienie psychoruchowe lub suchość skóry, a więc objawy, które typowo łączy się z procesami starzenia.

Inną typową cechą jest również wielochorobowość, czyli występowanie wielu chorób przewlekłych. Takie współistnienie kilku jednostek chorobowych jest możliwe ze względu na zmiany związane ze starzeniem się organizmu, ale lekarze uważają, że taka koegzystencja jest również konsekwencją zaawansowania medycyny i coraz lepszej skuteczności leczenia poszczególnych chorób.

Warto pamiętać o tym, że typowe dla wielochorobowości w starszym wieku jest współwystępowanie ze sobą chorób somatycznych i tych o podłożu psychologicznym. Szacuje się, że niemal u 30% seniorów mogą występować zespoły depresyjne o przebiegu łagodnym i przewlekłym, natomiast u 10% rozpoznaje się zespoły otępienne.

Wielochorobowość zdecydowanie utrudnia prowadzenie fizjoterapii, ponieważ dla każdej jednostki chorobotwórczej należy osobno rozważyć zalecenia oraz przeciwskazania i wnioski wdrożyć w ramach odpowiednich rodzajów terapii.

Warto pamiętać, że w przypadku osób starszych zmagających się z chorobami, możemy zauważyć tak zwany efekt domina – w przypadku wystąpienia niedomagania w zakresie jednego narządu, pojawia się zwiększone ryzyko zmian wielonarządowych. Dokładnie jak z kostkami domina, zaburzenia jednego narządu powodują reakcję lawinową i mogą prowadzić do niewydolności wielonarządowej.

Czym zajmuje się geriatria w Polsce?

Geriatria jest dziedziną medycyny, która skupia się na problemach zdrowotnych seniorów, czyli osób, które ukończyły 65. rok życia.

Ta dziedzina łączy w sobie wiele różnych specjalizacji, ponieważ lekarz geriatra musi spojrzeć na pacjenta holistycznie. Do jego zadań należy ocena stanu zdrowia seniora i analiza przyjmowanych przez niego leków.

Lekarz geriatra przyjmuje pacjenta w poradni geriatrycznej, w jego domu lub w szpitalu na oddziale geriatrycznym. Geriatra może zlecić seniorowi dodatkowe badania, skierować go na rehabilitację, specjalistyczne zabiegi, do sanatorium lub uzdrowiska. Taka osoba musi też ściśle współpracować ze specjalistami z innych dziedzin, aby otoczyć osobę starszą, jak najlepszą opieką.

Jak przeprowadza się ocenę stanu zdrowia pacjenta geriatrycznego?

Ocena stanu zdrowia pacjenta geriatrycznego nie należy do prostych. Seniorzy cierpią na wiele schorzeń jednocześnie, co powoduje, że niektóre objawy mogą być mylnie zinterpretowane. Dlatego lekarz geriatra musi przeprowadzić całościową ocenę geriatryczną, w skrócie COG. W jej ramach specjalista sprawdza między innymi:

• poziom widzenia i słyszenia,
• stan skóry,
• nastrój, ogólne samopoczucie,
• występowanie stanów depresyjnych i lękowych, 
• stany bólowe,
• związek objawów niepożądanych z zażywanymi lekami,
• wyniki badań diagnostycznych,
• występowanie zaburzeń pamięci lub problemów z poruszaniem się,
• sytuację rodzinną i środowiskową.

Całościowa ocena geriatryczna obejmuje wywiad lekarski i badanie fizykalne. Do oceny stanu seniora wykorzystuje się następujące narzędzia:

• Skala Katza – służy do oceniania podstawowych czynności życia codziennego, ze wskazaniem na te czynności, które pacjent może wykonywać samodzielnie oraz na takie, przy których potrzebuje pomocy drugiej osoby. Skala ta dotyczy czynności podstawowych, takich jak: kąpiel, ubieranie się, spożywanie posiłków, korzystanie z toalety i przemieszczanie.

• Skala Lawtona –  to narzędzie, które umożliwia ocenę zdolności do wykonywania złożonych czynności życia codziennego, takich jak: użycie telefonu, zakupy, przygotowanie posiłków, codzienne porządki, pranie.

• Test „wstań i idź” (TUG) –  pozwala ocenić sprawność fizyczną. Zadanie osoby badanej jest bardzo proste. Musi ona pokonać dystans 6 metrów. Lekarz ocenia chód i tempo pacjenta. Na tej podstawie możesz skorygować zalecenia dotyczące aktywności fizycznej.

• Indeks oceny podstawowych czynności w życiu codziennym wg Barthel – to narzędzie pozwala ocenić, czy pacjent jest w stanie samodzielnie funkcjonować, czy też powinien zostać umieszczony w zakładzie opiekuńczo-leczniczym. Skala składa się z trzech przedziałów: 0–20 punktów – osoba niezdolna do samoopieki, 25–85 punktów – osoba wymagająca częściowej pomocy, 90–100 punktów – osoba samodzielna. 

• Skala Confusion Assessment Method – umożliwia ocenę majaczenia. Na jej podstawie można stwierdzić zaburzenia koncentracji uwagi i niespójne myślenie.

Na czym polega opieka nad seniorem ze schorzeniem geriatrycznym?

Opieka geriatryczna to wymagające zajęcie, które wiąże się z dużą odpowiedzialnością za samopoczucie i zdrowie osoby starszej.

Opiekun powinien dobrze rozumieć, na czym polega choroba bądź choroby seniora, aby mógł go wspierać w wykonywaniu codziennych czynności.

W tej pracy bardzo ważne jest nawiązanie dobrej relacji z podopiecznym i konstruktywna komunikacja.

Jak powinna wyglądać opieka geriatryczna? Zadania opiekuna będą uzależnione od stanu zdrowia i stopnia samodzielności osoby starszej. Podopiecznego należy otoczyć troskliwą i kompleksową opieką. Od opiekunów oczekuje się posiadania wiedzy na temat schorzeń geriatrycznych, sprawności fizycznej i gotowości do niesienia opieki również w godzinach nocnych. Przykładowe zadania opiekuna to:

• pomoc przy czynnościach higienicznych i fizjologicznych,
• pomoc przy ubieraniu się,
• robienie zakupów,
• przygotowywanie i podawanie posiłków,
• pranie i prasowanie,
• sprzątanie domu,
• aktywizowanie seniora,
• towarzyszenie podczas wizyt lekarskich,
• komunikacja z rodziną.

Najczęstsze choroby wieku geriatrycznego

Znajomość najczęściej występujących chorób wieku geriatrycznego bardzo ułatwia pracę i umożliwia lepsze zrozumienie podopiecznego.

Osoby starsze i schorowane często mają problem z jasnym formułowaniem swoich myśli i potrzeb. Dlatego tak ważne jest, aby opiekun wiedział, z czym wiąże się dana choroba i jak minimalizować jej negatywne oddziaływanie na stan zdrowia seniora.

Do najczęstszych chorób wieku geriatrycznego zaliczamy:

• Choroby otępienie, w tym w szczególności: Alzheimer, Parkinson, otępienie czołowo skroniowe i otępienie spowodowane udarem bądź wylewem;
• Choroby układu krążenia, takie jak: miażdżyca i nadciśnienie tętnicze;
• Nowotwory, w tym: rak sutka, jelita grubego, prostaty, żołądka, trzustki i przełyku;
• Cukrzyca typu 2;
• Nietrzymanie moczu;
• Osteoporoza;
• Choroby zwyrodnieniowe stawów;
• Bezsenność;
• Depresja.

Profilaktyka chorób wieku geriatrycznego — co możesz zrobić?

Niektórym chorobom wieku geriatrycznego można skutecznie zapobiec lub opóźnić ich rozwój. Dotyczy to szczególnie tych schorzeń, do których powstania przyczyniają się niezdrowy tryb życia i zbyt mała aktywność fizyczna. W profilaktyce chorób wieku geriatrycznego dużą rolę odgrywa nastawienie psychiczne podopiecznego. Osoby aktywne i pełne życia dłużej pozostają sprawne i lepiej radzą sobie z naturalnymi procesami starzenia.

Jak można pomóc pacjentom geriatrycznym?

• Pacjentom geriatrycznym można pomóc na wiele różnych sposobów.
• Takie osoby chcą czuć się potrzebne, dostrzegane i akceptowane.
• Samo dbanie o zdrowie i bezpieczeństwo seniora to zdecydowanie za mało. Opiekun powinien nawiązać przyjacielskie stosunki z podopiecznym i razem z nim spędzać czas na ciekawych aktywnościach.
• Rolą opiekuna jest zapewnienie seniorowi towarzystwa, wspieranie go i motywowanie do wykonywania zaleceń lekarskich.

Sytuacja pacjenta w wieku geriatrycznym zwykle jest bardzo złożona. Dlatego nie ma jednego uniwersalnego schematu opieki nad osobą starszą. Każdorazowo trzeba dostosowywać rodzaj podejmowanych działań do stanu zdrowia, temperamentu i potrzeb podopiecznego. Mimo wyzwań, praca opiekunki w Niemczech może dawać wiele satysfakcji. Seniorzy bardzo często traktują opiekunów jak członków swojej rodziny. Wdzięczność i uśmiech na twarzy podopiecznego są bezcenne.